विजयदुर्ग किल्ला : छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या 12 ऐतिहासिक किल्ल्यांना युनेस्कोची जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता मिळालेली आहे, त्यापैकी विजयदुर्ग किल्ला एक आहे. विजयदुर्ग किल्ला महाराष्ट्राच्या कोकण किनाऱ्यावर असलेला एक प्राचीन आणि ऐतिहासिक जलदुर्ग आहे. हा किल्ला शिलाहार वंशातील राजा भोज दुसऱ्यांच्या राजवटीत, सुमारे इ.स. 1193 ते 1205 दरम्यान बांधण्यात आला. सुरुवातीला याचे नाव “घेरिया” होते.
इ.स. 1653 मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला विजापूरच्या आदिलशहाकडून जिंकून त्याचे नाव “विजयदुर्ग” ठेवले. शिवाजी महाराजांनी किल्ल्याचे महत्त्व ओळखून त्याचा विस्तार केला. त्यांनी 3 मजबूत भिंती, 20 बुरुज आणि सागरी तटबंदी बांधली. यामुळे हा किल्ला “पूर्वेकडील जिब्राल्टर” म्हणून ओळखला जातो.
हा किल्ला सुमारे 17 एकर क्षेत्रफळात पसरलेला असून तीन बाजूंनी समुद्राने वेढलेला आहे. पूर्वेकडे वाघोटन नदीचे मुख आहे. संरक्षणासाठी किल्ल्याभोवती एक खोल खंदक आहे. किल्ला सागरी लढाईसाठी महत्त्वाचा ठरला होता, कारण येथे मराठा जलसेनेचा एक महत्त्वाचा तळ होता.
समुद्रात 122 मीटर लांब आणि 3 मीटर उंच तटबंदी बांधली गेली आहे, जी शत्रूच्या नौकांना थोपवण्यास उपयोगी होती. किल्ल्यावर हनुमंत देवीचे मंदिर, सभागृह (खलबतखाना) आणि मजबूत बुरुज बांधलेले आहेत.
1698 मध्ये कान्होजी आंग्रे यांनी विजयदुर्गला आपली राजधानी बनवली. त्यांच्या नेतृत्वात किल्ल्याने इंग्रज, पोर्तुगीज आणि डच यांच्यासारख्या परकीय शक्तींशी यशस्वीपणे लढा दिला.